Hidrolik sistemlerde kullanılan bağlantı elemanlarının ve komponentlerin diş tipleri sistem basıncına ve Dünya’nın farklı bölgelerine göre değişiklik göstermektedir. Hidrolik pompa, yön kontrol valfleri ve hat tipi valflerde malzemenin doğru seçilmesi ve bazı yedek parçaların belirlenmesinde diş tipleri önem taşır. NPT dişler daha çok Amerika ve Kanada’da kullanılırken, BSPP dişler daha çok Avrupa, Asya, Avusturalya, Yeni Zelanda ve Güney Afrika bölgelerinde kullanılmaktadır. Bu yazımızda farklı diş tiplerini nasıl ayırt edebiliriz ve dişlerin genel özellikleri nelerdir bu noktalara değineceğiz. Bu bilgiler, hidrolik sistemlerin montajı ve bakımı sırasında bize zaman kazandıracaktır. Öncelikle dişlerle ilgili bazı terimlere göz atalım:
- Birbiri ile uyumlu olan dış ve iç yüzeylerdeki dişler erkek ve dişi olarak ifade edilir.
- Dişin tasarımı paralel ya da konik olabilir.
- Diş üstü çapı vida açılmış silindirin çapıdır. Diş adımı, vidanın bir turda aldığı yol olarak tanımlanır. Ortalama çap (bölüm dairesi çapı) diş üstü çapı ile diş dibi çapı arasındaki çapın ölçüsüdür. Diş dibi çapı ise vidanın diş dibinden ölçülen çaptır.
- Konik dişlerde, koniklik ile vida ekseni arasındaki açı koniklik açısı ile ifade edilmektedir.
Hidrolik sistemlerde karşılaştığımız bazı diş tipleri aşağıdaki gibidir:
- Metrik (Kaba ve ince diş)
- NPT/NPTF
- BSPP (BSP, paralel)
- BSPT (BSP, konik)
- UNC/UNF dişler
Metrik dişler
- ISO metrik diş tipi, uluslararası standartlarda kabul edilen ilk diş tiplerinden biridir. Diş açısı 60 derece olup, dişler paraleldir. Kaba veya ince diş olabilir. Bu dişler arasındaki fark diş adımının ince dişte daha küçük olmasıdır. Özellikle Almanya’da metrik paralel dişler kullanılmaktadır.
NPT dişler
- Bu diş tipi, Amerika ve Kanada’da en çok kullanılan diş tipidir. Amerikan boru diş olarak da adlandırılır. Diş açısı 60 derece olup, dişler koniktir. NPT ve NPTF olmak üzere iki tiptir.
Whitworth dişler (BSPP/BSPT)
- Bu diş tipi BSPP (G) paralel ve BSPT (R) konik olmak üzere iki tipte karşımıza çıkmaktadır. BSPT konik dişler daha çok Çin ve Japonya’da kullanılırken, BSPP dişler İngiltere, Avrupa, Asya, Avusturalya, Yeni Zelanda ve Güney Afrika’da yaygındır. Diş açısı 55 derecedir. Konik dişlerde sızdırmazlık Loctite ile sağlanırken, paralel dişlerde genellikle süper pul kullanılır.
UNC/UNF dişler
- Bu diş tipi UNF (ince diş) ve UNC (kalın diş) olarak karşımıza çıkar. UNC diş, ISO Metrik diş ile uyumludur. Diş açısı 60 derece olup, dişler paraleldir. Bu diş tipi, montaj gerekliliklerine göre 1A/2A/3A olmak üzere üçe ayrılır. Bunlar arasında 2A/2B yaygın olarak kullanılan gruptur.
Farklı diş tiplerini ayırt etmek ve tanımlamak için aşağıdaki şekilde bir yol izleyebiliriz:
- Öncelikle dişin erkek mi dişi mi olduğu belirlenir. Eğer dişler dışta ise erkek, içte ise dişidir.
- Ardından diş yapısının paralel mi konik mi olduğunu kontrol edebiliriz. Eğer gözle ayırt edilemiyorsa, dişin başlangıç kısmı ve bitiş kısmı kumpasla ölçülebilir. Sonuç aynı ise, diş paraleldir. Bunun yanında sızdırmazlık elemanları da bize bilgi verebilir. Konik dişlerde metal-metal teması sızdırmazlık sağlarken, paralel dişlerde o-ring, pul gibi komponentler kullanılır.
- Dişin dış çapı ölçülür. Ölçtüğümüz değer ile diş tablosundaki değer arasında üretim toleranslarından kaynaklı farklar olabilir.
4. Diş tarağı kullanılarak vida adımı belirlenir. Ardından tüm adımlardaki bilgiler değerlendirilerek diş tablosundan seçim yapılır.
Diş tasarımına bağlı olarak sızdırmazlık elemanları da değişkenlik göstermektedir. Dişi ve erkek dişler paralel olduğunda o-ring ya da süper pul kullanılabilir. O-ringler montaj kolaylığı ve maliyetten dolayı genellikle tercih edilir. Konik dişlerde Loctite ya da teflon bant kullanılabilir.
Resimler eğitim amaçlı kullanılmıştır.
Kaynaklar
- Hareket ve Kontrol Teknolojisi Blogları, Parker, Türkiye
- Teesing, Types of Thread